Benzin istasyonlarında “kurşunsuz” vurgusunu sıkça duyduk lakin üzerinde hiç durmadık. Olağanda akaryakıtın kurşunlu olduğunu ve akaryakıt tedarikçilerinin bizim yeterliliğimiz için akaryakıtı kurşundan arındırdıklarını düşünebiliriz. Meğer gerçek tam aksisi.
Benzinde kurşun yok ve 100 yıl evvel birtakım şirketler son derece ziyanlı olan bu maddeyi akaryakıta kattılar. Araba egzozundan çıkan kurşun parçacıkları rüzgarla, yağmurla taşınarak yalnızca lokal nüfusa değil on binlerce kilometre ötedeki canlılara da ziyan verdi. İşte şirketlerin halk sıhhatini nasıl hiçe saydıklarının hikayesi:
1920’lerden bu yana atmosfere salınan kurşunun %90’ı akaryakıt yakılmasından kaynaklanıyor.
20. yüzyılın en tehlikeli kirletici yakıtı olarak isimlendirilen tetraetilkurşun katılmış akaryakıt, birinci kere 1920’lerde motorun performansını arttırmak maksadıyla kullanılmaya başlandı.
Kurşunun zehirlediğine dair birinci olay 1924’te ABD’deki bir rafineride yaşandı. Rafineride çalışan 5 emekçi hayatını kaybetti fakat halk sıhhati yetkilileri ve çevrecilerin ikazlarına karşın kurşunlu akaryakıt kullanımı 100 yıldır etraf ve insan sıhhatini tehdit etmeyi sürdürdü.
Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran bu akaryakıt çeşidi, kurşun içeren öteki bütün unsurlardan daha fazla zehir saçıyor. Havayı, tozu, toprağı, içme suyunu ve besin eserlerini kirletiyor.
Bilim insanları yaptıkları araştırmalarda, düşük düzeylerde kurşun maruziyetinin bile zeka gelişimini olumsuz etkilediğini ve refleksleri yavaşlattığını tespit etti. Bununla birlikte kurşunlu akaryakıtın kalp hastalığı, felç ve makul kanser tipleri ile kontaklı olduğu bulunmuştu.
Kurşunlu akaryakıta maruz kalmanın en çok çocukları etkilediği belirtiliyor. Eser kandaki kurşun düzeyini çok tehlikeli seviyelere çıkarıyor ve bu durum çocukların zeka gelişimini olumsuz etkilediğinden akademik muvaffakiyetlerini düşürüyor.
Zengin ülkeler 1970’lerden itibaren kurşunlu akaryakıt kullanımını azaltmaya, 1980’lerden itibarense yasaklamaya başladı. Lakin kullanımı 2000’li yılların başında 80’den fazla ülkede devam etti.
1970’lerde dünyanın her yerinde etkin olarak kullanılan ve arabaların daha yüksek sıkıştırma oranları kullanmasına müsaade vererek onları daha güçlü hale getiren kurşunlu akaryakıtın kullanılması fakat ilk kere 1986’da yasaklanabildi.
Aslında 1926, 1943, 1954, 1970 yıllarında zararlarından ötürü yasaklanması gündeme geldi fakat asbest, tütün, tarım ilaçları, nükleer ve biyoteknoloji kesimlerinin de kullandıkları strateji ve taktikler yüzünden kurşunun akaryakıtta kararı sürdü.
Bilimsel belirsizliğin gerisine saklanmak, ispatları manipüle etmek, bağımsız araştırmaları ve araştırmacıları baskılamak, düzenleme ve denetleme düzeneklerinden kaçmak, inkarcı lobilere ve medyaya kaynak aktarmak kurşunun ziyanlarını örtmek içindi.
Temmuz 2021’de Cezayir’in de kurşunlu akaryakıt satışını durdurmasının akabinde, 99 yıldır kullanımda olan bu zehirli hususun kullanımı sona erdi.
Kurşunlu akaryakıt kullanımının sona ermesi bir milyon kişinin ecelinden evvel kalp hastalığı, felç, kanser üzere sebeplerle ölmesini engelleyecek ve çocukların zekaları kurşun nedeniyle ziyan görmeyecek.
Dünyada kurşunlu akaryakıt periyodu sona erdi, lakin havayı kirletmeye devam ediyor.
Uzmanlar yıllardır toprakta biriken kirliliğin kurşunlu akaryakıt kullanımının bitmesiyle hemen temizlenemeyeceği ihtarında bulunuyor. Son yapılan bir çalışma bu durumun olumsuz sonuçları konusunda kıymetli fikir veriyor. Çalışma, Londra’da 20. yüzyıl boyunca araçlardan havaya salınan kurşunun toprakta biriktiğini ve kentin bugünkü hava kirliliğine katkıda bulunduğunu güçlü ispatlarla ispatlıyor.
20. yüzyılda yakılan milyonlarca ton kurşunun büyük kısmı hâlâ havada, toprakta, suda ve canlı organizmaların vücudunda. Yeryüzünde insan üretimi kurşundan etkilenmeyen tek bir toprak modülü yahut canlı tipi kalmadığı düşünülüyor.
Türkiye’de 1996 yılında kurşunsuz akaryakıt kullanma oranı %86’ydı ve lakin 2004’te yasaklandı. Bu yüzden bu yıl ve öncesinde doğan herkesin zeka düzeyini düşürdü. Halbuki daha erken adım atılsaydı yalnızca 30 yaş üstünü etkileyecekti.
Dönemin Etraf ve Orman Bakanlığının 2004 yılındaki “Kurşunlu Akaryakıt Tüketimi ve Kurşunun Tesirleri Raporu”na nazaran Türkiye genelinde 2003 yılı bilgilerine nazaran akaryakıtlı araçlardan atmosfere atılan kurşun ölçüsü yaklaşık olarak 230.000 kg/yıl olarak veriliyor.
Kaynaklar: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8
