İnsanları elleri ve ayakları yerde; bir nevi dört ayakları üzerinde yürümelerine sebep olan dört ayaklı sendromu yahut öteki ismiyle Üner Tan sendromu, birinci defa ülkemizde gözlemlenerek tıp literatürüne geçen bir rahatsızlık.
Evrimsel biyolog olan Üner Tan’ın dört ayaklı sendrom olarak da bilinen hastalık üzerinde yaptığı araştırmalar sayesinde dünya çapında tıpta bu hastalığa ‘Üner Tan Sendromu’ denmekte. Bu değerli evrimsel biyoloğumuz, 85 yaşında geçtiğimiz günlerde hayata gözlerini yumdu. Biz de onun anısına ismi verilen dört ayaklı sendromu nedir basitçe anlatalım istedik.
Dört ayaklı sendromu / Üner Tan sendromu nedir?
Üner Tan sendromu, insanların istikrar ve uyum kaybı yaşadıkları ve beraberinde bilişsel bozuklukların da gözlemlendiği bir hastalık tipidir. Üner Tan sendromu bulunan herkes dört ayak üzerinde yürümez ancak istikrarlarını sık sık kaybederler. Üner Tan sendromuna sahip insanların nasıl yürüdüklerini üstteki görüntüde da görebilirsiniz.
Üner Tan sendromuna ne sebep olur?
Üner Tan sendromuna sebep olan şey ise genetik. İddia edebileceğiniz üzere akraba evliliği de bu hastalığın görülmesine büyük tesir ediyor. Aile içi evlilik ve üreme sonucunda otozomal resesif bir bozukluk ortaya çıkıyor. Kişinin kelam konusu rahatsızlığa sahip olması için her iki ebeveynden de tıpkı genin olumsuz tarafta değişmiş (mutasyonlu) iki kopyasını alması manasına gelen bu bozukluklar pek çok hastalığa sebep oluyor.
Bunlardan biri olan bu sendromun alışılagelmiş temel özelliği ise dört ayaklılıktır. Beşerler iki ayak üzerinde durabilir lakin hareket etmek istediklerinde ellerinin üstüne çökerler ve tıpkı dört ayağa sahiplermiş üzere hareket ederler.
Üner Tan sendromu nasıl keşfedildi?
Dört ayaklı sendromuna sahip birinci aile olan Ulaş ailesi, Hatay’ın İskenderun bölgesinde yakınlarındaki küçük bir köyde bulundu. Daha sonra Adana’da, Gaziantep’te ve Çanakkale yakınlarındaki iki küçük köyde de bu sendroma sahip aileler ortaya çıktı.
Üner Tan sendromundan etkilenen tüm bireylerde dik yürüme sırasında dinamik istikrar bozukluğu bulunuyordu ve dört ayak üzerinde yürümeyi alışkanlık edindikleri ortaya çıkmıştı. MRI taramaları, ailelerin üçünde hafif kolaylaştırılmış serebral giruslu inferior serebellovermian hipoplazisi gösterdi, lakin dördüncü ailede olağan görünüyordu.
Üner Tan sendromu, ‘geriye dönük evrim’ mi?
Üner Tan, bu durumu keşfettiğinde buna ‘geriye dönük evrim’ ismini vermişti ve bu sendroma sahip insanların yürüyüşünü primatlara çok benzetti. Lakin geriye dönük evrim terimi, Üner Tan sendromu için geçerli değil.
Bunun sebebi ise geriye dönük evrimin bir soy sınırının kendi evrimsel süreci içerisinde cetlerinin özelliklerini ‘kademeli’ olarak geri kazanması demektir. Yani şayet geriye gerçek evrimleşebiliyor olsaydık birinci sırada primat olarak yürümek yer almazdı.
Üner Tan sendromunda gerçekleşen olay evrimden fazla ‘atavizm’ olarak kıymetlendirilir. ‘Atavizm ne pekala?’ diyorsanız onu da çabucak cevaplayalım. Atavizm, mutasyon sonucunda rastgele bir ceddin özelliğini 1 kuşak boyunca ortaya çıkarabilen bir değişim tipidir. Bu değişim kalıcı olursa geri evrim başlıyor olur. Atavizm ile geri evrim alakalıdır lakin birebir şey değildir.
